Thạch hộc tía – Dendrobium officinale – Một vị thuốc quý

Thạch hộc tía (Dendrobium officinale) là một loài thuộc chi Hoàng thảo. Ngoài giá trị thẩm mỹ, nó còn có giá trị dược liệu, được sử dụng phổ biến trong nền y học cổ truyền của nhiều nước châu Á. Theo các tài liệu dược học cổ truyền, thạch hộc tía có tác dụng bổ âm, tân sinh, chữa chứng hỏa hư, trị đau dạ dày, đau thượng vị, bồi bổ đôi mắt, chống lão hóa…

Các nghiên cứu gần đây khẳng định giá trị dược học của loại thảo dược này về khả năng kháng khuẩn, chống oxy hóa, tăng cường hệ miễn dịch, ức chế tế bào ung thư, điều hòa đường huyết, cải thiện hoạt động của hệ tiêu hóa, ổn định hệ vi sinh đường ruột…

Hoa lan từ lâu đã được biết đến nhờ giá trị về mặt thẩm mỹ.

Bên cạnh đó, nhiều loài lan cũng có giá trị dược liệu, đóng góp rất nhiều vào nền y học cổ truyền của nhiều nước trên thế giới.

Bài viết tổng hợp các tài liệu nghiên cứu về giá trị dược liệu của cây lan Thạch hộc tía – Dendrobium officinale, một loại dược liệu quý.

Vị thuốc thạch hộc tía

Thạch hộc tía thường sinh trưởng ở các vách đá, khe đá, hoặc phụ sinh trên cây cổ thụ, ở vùng cao núi đá, nhiệt đới, á nhiệt đới, độ cao từ 800-1000 m.

Thạch hộc tía sống phụ sinh trên thân gỗ hoặc trên các vách đá ở rừng núi

Vỏ thân và biểu bì phiến lá có màu rỉ sắt hoặc đốm tím nên còn có tên là “thạch hộc rỉ sắt”.

Thân cao 30-50 cm, thường mọc thành khóm nhiều giả hành.

Lá mọc so le đều hai bên thân, thuôn dài, hầu như không cuống.

Hoa to 4-4,5 cm xếp thành bó 2-4 cái ở sát nách lá, hoa tháng 3-4, quả tháng 5-6.

Thạch hộc tía đứng đầu trong sách Thần Nông, công trình dược học đầu tiên của Trung Hoa cổ đại về các cây thuốc quý, được coi là thứ đứng đầu trong chín loại tiên dược trong kinh điển Đạo gia từ 1000 năm trước.

9 loại tiên dược được xếp theo thứ tự như sau: Thạch hộc, Tuyết liên, Nhân sâm, Thủ ô, Phục linh, Tùng dung, Linh chi, Ngọc trai, Đông trùng hạ thảo.

Nó cũng được ghi trong Dược điển Trung Quốc 2010 giá trị sản lượng của Thạch hộc tía đạt hàng tỷ NDT năm 2011.

Thạch hộc tía được chế biến thành phong đấu (TiepiFengdou) là một trong những thực phẩm chức năng được sản xuất và bán nhiều nhất ở Trung Quốc.

Theo y học cổ truyền Trung Quốc, Thạch hộc tía bổ âm sinh dịch, chữa chứng hỏa hư, trị đau dạ dày, đau thượng vị, bồi bổ đôi mắt.

Ngoài ra, nó còn có tác dụng chống ung thư, chống lão hóa, tăng sức đề kháng của cơ thể, làm dãn mạch máu và kháng đông máu, được sử dụng rộng rãi trong lâm sàng, làm các bài thuốc và đặc biệt là chữa bệnh tiểu đường, cao huyết áp.

Theo Dược điển Trung Quốc thì trong Thạch hộc tía(D. officinale) có:

• Polysaccharides (23%),
• Alkaloids (0,02-0,04%),
• Amino-acids (135 mg/g cây khô)

Nhiều kim loại như:

• Sắt (292 mcg/g),
• Kẽm (12 mcg/g),
• Mangan (52mcg/g),
• Đồng (3,6 mcg/g).

Một số nghiên cứu dược học hiện đại về thạch hộc tía

Những nghiên cứu khoa học ghi nhận D. officinale và các polysaccharide trong cây cải thiện, tăng cường sức đề kháng tế bào khi thử trên chuột.

Nghiên cứu của Liu, X. F. và cs (2011) cho thấy khi cho chuột uống dịch chiết và các polysaccharide thô của D. officinale giúp tăng cường đáng kể khả năng miễn dịch tế bào và miễn dịch không đặc hiệu ở chuột, tăng sản sinh IFNgamma ở lách.

Polysaccharide của D. officinale gồm 6 monosaccharide: mannose, glucose, galactose, arabinose, xylose và acid glucuronic có khả năng ức chế sự thâm nhiễm của tế bào lympho và quá trình apoptosis, giúp cân bằng các cytokine ở tuyến dưới hàm.

Có vai trò hỗ trợ điều trị hội chứng Sjogren (Sjogren’s syndrome (SS), một bệnh tự miễn toàn thân trong đó các tế bào miễn dịch tấn công và phá hủy các tuyến ngoại tiết sản xuất nước mắt và nước bọt, gây khô mắt và khô miệng).

Linjing Xia và cs (2012), Meng L. Z. và cs (2013) nghiên cứu hoạt tính điều hòa miễn dịch của D. officinale cho thấy khả năng tăng sinh tế bào lách, tăng cường hoạt động của tế bào NK, khả năng thực bào và tiết oxide nitric của đại thực bào.

Cũng như sự tiết các cytokine như IL-1alpha, IL-6, IL-10 và TNF-alpha của tế bào lách và đại thực bào trong thử nghiệm in vitro dịch chiết polysaccharide thô.

Nghiên cứu của Peng Cao và cs (2013) cho thấy tác dụng của bài thuốc “Pingliu Keli” (PK) (trong thành phần có dược liệu Thạch hộc tía) trong việc gây độc dòng tế bào ung thư thần kinh ở người SHG-44 trong điều kiện in vitro.

Tỷ lệ sống của tế bào SHG-44 giảm xuống dưới 20% khi xử lý bằng PK ở nồng độ 90 μg/ml trong 24h.

Nghiên cứu tác dụng của D. officinale trên hệ tiêu hóa cho thấy một polysaccharide (Dendronan) có tác dụng tốt, giúp điều hòa hệ vi sinh đường ruột, tăng hàm lượng các acid béo chuỗi ngắn SCFA, giảm pH ruột kết và thời gian hình thành phân.

Các polysaccharide từ D. officinale cũng có tác dụng kháng khuẩn. Thử nghiệm trên E. coli cho thấy nồng độ ức chế tối thiểu MIC là 0,5% và đường kính vòng ức chế là 15,8 mm.

Ngoài ra, nó cũng có tác dụng hiệu quả đối với Bacillus subtilis.

Hoạt tính chống oxy hóa của các polysaccharide tổng DCPP và polysaccharide tinh chế DCPP3c-1 (trích từ môi trường cấy mô protocorm D. officinale) đã được chứng minh qua các thử nghiệm in vitro. DCPP và DCPP3c-1có thể ức chế sự oxy hóa tế bào gan, sự peroxy hóa lipid ở ti thể tế bào gan.

Dịch chiết từ D. candium (D. officinale) có hoạt tính làm hạ đường khi thử trên chuột bị gây tăng đường trong máu bằng adrenaline và bằng streptozotocin do cách tác động kích thích sự bài tiết insulin từ tế bào beta.

Đồng thời ngăn sự bài tiết glucagon từ tế bào alpha, ngoài ra còn làm giảm sự phân hủy của glycogen trong cơ thể, làm tăng tổng hợp glycogen trong gan.

Ngoài ra, D. officinale là một trong 5 dược thảo có chứa chrysotoxene, erianin và confusarin là những chất có hoạt tính diệt bào khi thử (in vivo và in vitro) trên nhiều dòng tế bào ung thư khác nhau.

---

XEM THÊM CÁC LOÀI HOA LAN KHÁC: